Hoe zit het met de loyaliteiten? – Zorg bij Echtscheiding

Betekenis loyaliteit

Het woordenboek legt het woord loyaliteit uit als ‘trouw’. Loyaliteit betekent dat kinderen trouw willen zijn aan beide ouders. Ze willen van beide ouders kunnen houden, ongeacht wat er gebeurd is. Het is niet alleen dat ze dat willen, het is ook zo dat ze niet anders kunnen. We noemen dat existentiële loyaliteit. Ze kunnen niet anders dan van beide ouders houden.

Op het moment dat ouders ruzie maken, elkaar allerlei zaken verwijten, negatief spreken over de ander, krijgen kinderen het gevoel dat ze moeten kiezen voor één ouder. En dat is nu net wat ze vanuit hun loyaliteit, hun trouw aan beide ouders, niet kunnen.

Loyaliteitsconflict

Als er ruzie is tussen ouders, als er verwijten worden gemaakt komt een kind in een loyaliteitsconflict terecht. Het kind wil trouw zijn aan beide ouders maar krijgt het gevoel te moeten kiezen. In de ergste vorm komt het kind een situatie terecht waarin het partij moet kiezen voor de ene ouder tegen de andere ouder. Het zorgen voor de ene ouder wordt dan ervaren als het tekort doen aan de andere ouder. Kinderen kunnen daar op twee manieren op reageren:

1. Ze blijven in deze strijd krampachtig de loyaliteit aan beide ouders vasthouden. Daarmee kunnen ze zover gaan dat ze zichzelf opofferen om hun ouders te verbinden. Het kan zijn dat het kind allerlei klachten krijgt, depressief wordt, terugvalt in kinderlijker gedrag en zelfs allerlei gedragsproblemen ontwikkelt. Dit doet een kind (bewust en onbewust) om te zorgen dat ouders een gezamenlijk zorg hebben.

2. Een andere manier van reageren is dat een kind zichtbaar kiest voor één van de ouders en de andere ouder los laat. Daarbij is dan bijvoorbeeld de moeder de goede ouder en de vader de slechte ouder. Met vader wil het kind dan niets te maken hebben.

De loyaliteit aan vader gaat op dat moment ondergronds. Het gevolg hiervan is dat dit op een andere manier door bijvoorbeeld negatief gedrag in andere relaties wordt geuit. Dit kan bijvoorbeeld op school zijn: een kind dat zich altijd de gebeten hond voelt of boos en agressief gedrag gaat vertonen naar docenten. Het kan ook zijn dat een kind heel erg op zoek gaat naar erkenning en gezien wil worden door anderen en in ongezonde relaties terecht komt.

Conclusie: ‘In beide gevallen lijden kinderen en zullen ze stagneren in hun ontwikkeling. De term die hiervoor gebruik wordt is gespleten loyaliteit: ‘het verscheurt het kind van binnen’.

Wat betekent dit in de praktijk?

Het is heel belangrijk dat ouders maar ook de mensen om deze kinderen heen, zorgen dat dit loyaliteitsconflict wordt voorkomen.

Voor ouders

Ten eerste betekent dit dat het voor ouders belangrijk is om op de hoogte te zijn van deze processen die bij kinderen gaande zijn. Dat je als ouder weet dat jouw kind er onder lijdt als er conflicten zijn, negatief gepraat wordt en onderlinge verwijten worden gemaakt. Je kunt als ouders ook beslissen er zorg voor dragen dat je samen het kind hierin ontziet. Het is goed om te beseffen dat een kind het beste door de scheiding heen komt als het van beide ouders mag en kan blijven houden.

Het is voor een kind zoeken naar een nieuwe balans. Als ouder kun je in deze zoektocht jouw kind het beste helpen door dit te bespreken en vooral ook de andere ouder de ruimte te geven om op zijn of haar manier ouder te mogen zijn. Als er wantrouwen heerst of afkeuring blijkt zal een kind dat voelen, ook als je het misschien niet letterlijk zo uitspreekt.

Wanneer het je lukt om als ouders het gezamenlijk ouderschap goed vorm te geven, geef je daarmee heel veel aan je kind. Dit betekent dat je je niet negatief uitlaat over de andere ouder, ook als er verschillen zijn in de manier van opvoeding. Respectvol met elkaar praten over de gezamenlijke zorg voor de opvoeding en samen tot afspraken komen is voor kinderen erg belangrijk. Dit kan veel zorg bij kinderen wegnemen.

Voor de omgeving

Dit betekent voor de omgeving van de jongere, dat los van welke reden er ook is waarom ouders gaan scheiden, er nooit negatief over één van beide ouders gepraat wordt. Zelfs als een jongere zelf negatief praat over een ouder, is het beter om daar als gesprekspartner niet in mee te gaan. Als je dat wel doet zal je het echte contact met de jongere kwijt raken.
Dit kan best ingewikkeld zijn, want hoe moet je dan wel reageren als de jongere een tirade houdt over één van beide ouders? En wat moet je zeggen als een jongere één ouder de schuld geeft van de scheiding?

Op het moment dat je een jongere zo hoort praten, weet dan dat de nood hoog is! Een jongere heeft dan te maken met een loyaliteitsconflict.

Het belangrijkste is dat je vooral inzoomt op de emotie en de onderliggende behoefte van de jongere. Als een jongere heel boos praat over wat een ouder heeft gedaan, ga niet mee in de inhoud maar richt je op de emotie en onderliggende behoefte.

“Ik hoor aan je, dat je heel boos bent op je moeder, kun je daar iets meer over vertellen, wat maakt je zo boos?

En weet dat het boos zijn op een ouder onderdeel kan zijn van het verwerkingsproces. Als de boosheid er mag zijn, kan een jongere ook ondanks alle pijn en verdriet trouw blijven aan de ouder. Door de teleurstelling in een ouder te uiten, de machteloosheid over de situatie te voelen, het verdriet er te laten zijn, komt er ook weer ruimte om de loyaliteit te ervaren en te weten dat er ondanks alles toch ruimte is om van beide ouders te houden.

“Mijn vader heeft echt hele foute dingen gedaan. Hij heeft mijn moeder heel veel pijn gedaan. En daar ben ik ontzettend boos over geweest en nog. Maar ja, het is en blijft wel mijn vader…
— Jongen, 16 jaar

Juist het uiten van boosheid, verdriet, frustratie is zo belangrijk.

Als luisteraar is het dan de kunst om geen oordeel te vormen tijdens het luisteren. Je hoeft er namelijk niets van te vinden, het is niet nodig om een mening te hebben over de situatie. Gek genoeg kunnen we wel het gevoel hebben dat we een mening moeten vormen. Dat heeft vaak meer te maken met onze eigen behoefte dan de behoefte van de jongere. Het is goed om je daarvan bewust te zijn. Een ingrijpende situatie in het leven van een jongere kan jou ook raken en dat is natuurlijk helemaal goed. Probeer je niet te laten meeslepen door je eigen emoties en behoeftes maar kijk wat de jongere nodig heeft. Dit doe je door na een gesprek aan jezelf te vragen:

‘Hoe was dit voor mij, wat deed het met mij? En misschien wel, wat maakt dat ik een oordeel heb over één van de ouders?’

Het gaat er tijdens het gesprek vooral om dat je luistert en doorvraagt zodat jij de jongere kan begrijpen. Alle emoties, gedachten en vragen mogen er zijn. Het belangrijkste is dat jij een luisterend oor hebt voor de jongere, dit kan daadwerkelijk het verschil maken.

Het kan ook zijn dat je dichtbij één van de ouders staat en zelf ook een mening hebt over de rol van ouders in de scheiding. In dat geval zal het lastig zijn om een goede gesprekspartner voor de jongere te zijn omdat een jongere dat zal voelen of merken in het gesprek.

Hier kun je ook gewoon eerlijk over zijn naar een jongere en samen ontdekken wie er in deze situatie wel de juiste persoon voor de jongere kan zijn.

“Vandaag was een Moeilijke Dag,” zei Pooh.
Er was een pauze.

“Wil je erover praten?” vroeg Knorretje.
“Nee,” zei Pooh na een tijdje. “Nee, ik denk niet dat ik dat wil.”

“Dat is oké,” zei Knorretje, en hij ging naast zijn vriend zitten.
“Wat doe je nu?” vroeg Pooh.

“Niets eigenlijk,” zei Knorretje. “Maar ik weet wat Moeilijke Dagen zijn. En ik wil daar meestal ook niet over praten, op zo’n Moeilijke Dag.

“Maar weet je,” vervolgde Knorretje, “Moeilijke Dagen zijn zoveel makkelijker wanneer je weet dat er iemand voor je is. En ik zal er altijd zijn voor jou, Pooh.”

En Pooh zat daar zomaar wat te zitten, zijn heel Moeilijke Dag door zijn hoofd te malen, terwijl stevige, betrouwbare Knorretje zwijgend naast hem zat, te bengelen met zijn kortje beentjes….

En Pooh bedacht dat zijn beste vriend overschot van gelijk had.

A.A. Wilne