Ontwikkelingstaken van tieners die een echtscheiding meemaken

In de leeftijd tussen de twaalf en de achttien jaar maken jongeren een hele grote ontwikkeling door. Ze groeien van een basisschoolkind tot een zelfstandig persoon met een eigen identiteit en sociaal leven.

Basis-ontwikkelingstaken

Tijdens deze periode ontwikkelen jongeren zich op verschillende gebieden.
Deze ontwikkeling valt uiteen in verschillende ontwikkelingstaken. vanuit de basis zijn deze voor iedere jongere gelijk. Het samenspel tussen biologische en omgevingsfactoren bepaalt hoe een jongere zich uiteindelijk ontwikkelt.
Onder invloed van hormonen vindt in de hersenen; lichamelijke en seksuele ontwikkeling plaats, waardoor de andere ontwikkelingen in een stroomversnelling raken. Denk hierbij aan de ontwikkeling van emotionele zelfstandigheid; cognitieve ontwikkeling; de ontwikkeling van persoonlijkheid en identiteit; autonomie en de morele ontwikkeling.

Afhankelijk van onder andere karakter, opvoeding, sociale situatie en levensgebeurtenissen ontwikkelt een tiener zich in eigen tempo en op zijn/haar eigen manier.

Pubers ontwikkelen zich dus op heel veel terreinen en dat maakt dat ze ook kwetsbaar zijn. Ze groeien naar meer zelfstandigheid, gaan bemoeienissen van ouders minder accepteren en willen eigen keuzes maken. Tegelijkertijd ervaren ze onzekerheid over hun lichamelijke ontwikkeling, hebben een sterke behoefte ergens bij te horen en zijn hun emoties soms een achtbaan onder invloed van de hormonen die horen bij de puberteit. Al met al is de pubertijd een turbulente periode waar veel energie in gaat zitten.

Tijdens deze periode heeft een tiener een aantal ontwikkeltaken te volbrengen. Hieronder een beknopt overzicht van deze taken. Omdat een tiener ontwikkelt betekent dit ook dat de taak van ouders verandert. Om het overzicht compleet te maken hebben we ook de opvoedtaken voor de ouders toegevoegd.

Ontwikkelingsopgaven en opvoedingsopgaven van 6-18 jaar

Periode

Ontwikkelingsopgaven

Opvoedingsopgaven

Schooltijd

  • Sociale vaardigheden

  • Omgang met leeftijdsgenoten

  • Positief zelfbeeld

  • Actieve leerhouding

    Schoolse vaardigheden

    Moreel besef

  • Zelfredzaamheid

  • Positieve stimulans

  • Omgang met leeftijdsgenoten bevorderen

  • Sociaal gedrag stimuleren

  • Onderwijsondersteunend gedrag

  • Uitleg en instructie

  • Eigen taken uitvoeren

Puber

  • Positie t.o.v. ouders: minder afhankelijk van ouders, plaats bepalen binnen het gezin

  • Onderwijs/werk: Studiekeuze, Ontdekken talenten en passie

  • Vrije tijd: Vrije tijd zinvol doorbrengen, Onderscheid plicht en ontspanning

  • Wonen: Zorgdragen voor eigen kamer/spullen, Omgaan met huisgenoten, Bijdragen aan huishouden

  • Sociale contacten en vriendschappen: Contacten leggen en onderhouden, Empathie, Wederzijdse acceptatie, Vertrouwen geven en krijgen

  • Social media en internet: Zelfstandig doseren van gebruik computer en smartphone, Informatie vinden en delen, Onderscheid reële en virtuele werkelijkheid, Gevaren onderkennen

  • Intimiteit en seksualiteit: Seksualiteit integreren in je persoonlijkheid, Ontdekken wensen en grenzen van jezelf en anderen

  • Zelfredzaamheid: Weten hoe je ergens moet komen, Weten hoe je voor jezelf moet opkomen, Weten hoe je met regels moet omgaan

  • Zelfsturing: Plannen maken (doelen stellen), Plannen zelfstandig kunnen uitvoeren, Zelf problemen kunnen oplossen, Reflecteren op eigen handelen, Initiatief nemen

  • Enige tolerantie voor experimenten

  • Toezicht houden

  • Emotionele steun bieden

  • Leeftijdsadequate grenzen stellen

  • Beschikbaar zijn

  • Ondersteunen en indien gevraagd informatie geven

  • Verantwoordelijkheid geven voor eigen kamer en een taak in het huishouden

Extra ontwikkelingstaken bij echtscheiding

Wanneer een jongere een echtscheiding meemaakt komen er naast de basis ontwikkelingstaken een aantal psychologische ontwikkelingstaken bij.
Het uitvoeren van deze extra taken helpt om het scheidingsproces goed te doorlopen.

Deze extra ontwikkelingstaken zijn:

1. De scheiding begrijpen;

2. Zich losmaken van het conflict van de ouders;

3. Omgaan met verlies;

4. Oplossen van boosheid en zelfverwijt;

5. Accepteren dat de scheiding voor altijd is;

6. Vertrouwen in de liefde.

Taak 1: De scheiding begrijpen

Bij deze taak gaat het er vooral om dat kinderen weten wat de scheiding betekent en wat de consequenties hiervan zijn. Deze start vaak met het gesprek waarin de kinderen horen dat ouders gaan scheiden. Het is belangrijk dat dit gesprek goed voorbereid is en er aandacht is voor de kinderen. Veel kinderen zullen dit moment goed blijven herinneren en ervaren dit moment vaak  als pijnlijk en verdrietig omdat de boodschap voor de meeste kinderen moeilijk is.

Alles wat vertrouwd was wordt anders, dit brengt veel onzekerheden met zich mee. Als ouders met enige regelmaat methun kinderen in gesprek blijven over de scheiding, hebben kinderen de ruimte om hun vragen te blijven stellen en te vertellen hoe het voor hen is. Zo blijven ouders op de hoogte hoe het met de kinderen gaat en waar ze tegenaan lopen.


“Mijn ouders vertelden mij dat ze gingen scheiden. Mijn moeder zei dat ik best verdrietig mocht zijn. Ik wist niet zo goed hoe ik moest reageren en vroeg of ik weer mocht gaan gamen. ’s Avonds in bed werd ik heel verdrietig, want hoe moest het nu verder?”

— Jongen van 9

Taak 2: Losmaken van het conflict van
de ouders

Als ouders het moeilijk hebben zijn kinderen geneigd om voor de ouders te willen zorgen. Ze willen troost bieden en hen dingen uit handen nemen. Ze hebben de neiging om hun eigen verdriet te verstoppen om ouders daar niet mee te belasten. Vaak denken ze dat ouders het al zwaar genoeg hebben en willen ze hen niet nog meer belasten.

Het is belangrijk om hier als ouders oog voor hebben. Door dit gedrag te kunnen benoemen, maar ook te begrenzen bij hun kind. Het is essentieel dat kinderen horen dat ondanks de problemen die een ouder heeft zij gewoon kind mogen zijn. Ouders nemen daarmee verantwoordelijkheid voor hun eigen leven en geven de kinderen de ruimte die zij nodig hebben om de scheiding een plek te geven in hun leven. Het benoemen naar de kinderen dat ze het moeilijk hebben, maar dat ze voldoende steun ervaren van andere volwassenen, kan kinderen de ruimte geven om zich te uiten en hun verdriet niet weg te stoppen.

Ouders kunnen hun kinderen helpen door hen af te schermen van de problemen met hun (ex)partner met de daarbij behorende emoties en pijnlijke momenten. Het is fijn voor kinderen om te horen dat ouders zelf zorg dragen voor het conflict en daarbij de hulp van kinderen niet nodig hebben.

Kinderen kunnen dan het gevoel krijgen te moeten kiezen voor een ouder. Hierdoor krijgt het kind te maken met  een intern conflict omdat ze loyaal zijn aan beide ouders. Als kinderen langere tijd te maken hebben met een vechtscheiding is de psychologische schade die ze oplopen vaak zo groot dat er professionele hulp nodig is.  Zij moeten dan leren om zich te begrenzen naar ouders toe. Ze mogen opkomen voor hun eigen welzijn en benoemen dat  ze last hebben van ouders die ruzie maken.


“Als mijn ouders ’s avonds weer eens ruzie hadden, ging ik naar de slaapkamer van mijn jongere broertje en dan gingen we een spelletje doen, om maar niet te horen wat er beneden gebeurde.”

— Jongen, 11 jaar

Taak 3: Omgaan met verlies

Kinderen die een echtscheiding meemaken ervaren verschillende vormen van verlies.

1. Het eerste verlies waar ze mee maken krijgen is het wegvallen van het basisgezin. Dit gezinsleven was in de meeste gevallen hun veilige haven.

Alhoewel de stap naar een definitieve scheiding voor partners soms minder groot lijkt omdat er een lange weg is afgelegd tot de definitieve scheiding, komt dit voor kinderen toch vaak  onverwacht. Als de scheiding definitief is kan een kind gevoelens van onveiligheid en onzekerheid ervaren.

2. Daarnaast zal in de meeste gevallen één van de ouders vertrekken en gaat een kind het verlies ervaren van de vanzelfsprekendheid van de aanwezigheid van beide ouders. Waar het kind daarna ook is, het zal altijd één ouder missen. Kinderen die zich zorgen maken over de ouders ervaren dat gemis als een last.  Als ze bij mama zijn, is papa alleen en als ze bij papa zijn is mama alleen.

Door een kind duidelijk te maken dat je het als ouder aan kunt om alleen te zijn ervaart het kind de vrijheid om naar de andere ouder toe te gaan. Op deze manier ontlast jij als ouder het kind. Daarnaast kan het kind meerdere manieren ontdekken waarin de meest afwezige ouder toch betrokken blijft in het dagelijks leven van het kind.


“Als ik bij papa ben, dan mis ik mama zo. En dan weet ik niet of het wel goed met haar gaat. Ik vraag papa dan vaak of ik mama even mag bellen. Gelukkig mag dat meestal wel.”

— Jongen, 7 jaar

Taak 4: Oplossen van boosheid en zelfverwijt

Kinderen kunnen boosheid ervaren als ouders er voor kiezen te scheiden en de gevolgen die dit voor hen heeft. Ze zien ouders als schuldig aan wat hen overkomt.

Soms wijzen kinderen ook zichzelf aan als de schuldige van de echtscheiding.
Zeker jongere kinderen, die nog in de fase van magisch denken zitten en zichzelf als middelpunt zien, kunnen gedachten hebben dat hun gedrag de oorzaak is dat papa en mama uit elkaar gaan. Het is belastend voor een kind wanneer ze intensief bezig zijn met het oplossen van de situatie omdat ze denken dat dit de scheiding kan voorkomen.

Kinderen hebben meerdere keren informatie nodig van ouders dat zij geen schuld hebben, dat zij niet de oorzaak zijn. Ouders moeten heel duidelijk zelf de verantwoordelijkheid nemen voor het verbreken van de relatie.


“Papa en mama zijn gescheiden omdat papa het lastig vond om met mijn ziekte om te gaan.”

— Jongen van 8 jaar

Het is daarom belangrijk dat ouders steeds in gesprek blijven met de kinderen want deze gedachten kunnen hardnekkig zijn en steeds  in een andere vorm terug komen.

Verwerken van de gevoelens die kinderen bij een echtscheiding ervaren is een proces en vraagt tijd. Op belangrijke momenten in het leven van een kind, zoals de musical van groep 8 of de diplomering van de middelbare school, kan dit weer een rol gaan spelen.

Taak 5: Accepteren dat de scheiding voor
altijd is

In de loop van de tijd, als het dagelijks leven zich heeft aangepast aan de nieuwe situatie en de kinderen de juiste informatie hebben gekregen omtrent de echtscheiding, zullen ze gaan wennen aan de nieuwe situatie en accepteren dat de echtscheiding definitief is.


“Een aantal jaar na de scheiding ging mijn vader trouwen met mijn stiefmoeder. Ze waren al een aantal jaar bij elkaar. Tijdens de bruiloft kwam voor mij onverwachts de gedachte: nu is de scheiding pas echt definitief, nu komt het nooit meer goed. Dat maakte dat ik ondanks dat ik heel blij was voor mijn vader, mij ook een beetje verdrietig voelde tijdens de bruiloft.”

— Meisje, 16 jaar

Voor sommige kinderen is het lastig om de scheiding als definitief te zien, zeker als ze heftige gevoelens ervaren die ze niet kunnen uiten of niet weten hoe ze ermee moeten gaan. Om niet met de pijn geconfronteerd te worden kunnen ze langere tijd blijven denken en hopen dat het weer goed komt tussen papa en mama. Daarbij kunnen ze ook hopen dat ze daar invloed op kunnen hebben en gaan daar vervolgens hard hun best voor doen. Deze kinderen lopen vast in deze taak en stagneren in de verwerking van de scheiding.

Taak 6: Vertrouwen in de liefde

Kinderen die een echtscheiding hebben meegemaakt, hebben soms moed nodig om weer open te staan voor liefde en trouw.

Dat hangt uiteraard af van hoe de echtscheiding is verlopen en hoe ouders hebben kunnen laten zien dat hun liefde voor de kinderen blijvend is. Als kinderen dat gevoel van liefde ervaren is dat een basis voor het herstel van hun vertrouwen in liefde. Wanneer ouders ondanks het feit dat ze niet samen verder gaan, respectvol met elkaar omgaan is dat voor kinderen helpend om te blijven geloven in de liefde.

Kinderen die in een scheiding belanden waarin de ene ouder de andere ouder aanhoudend zwart maakt, zal het vertrouwen van kinderen ook verminderen. Hierdoor kan een kind wantrouwen ontwikkelen dat de kop op zal steken in de relaties die het kind ontwikkelt.

Download als PDF

Verzend naar:

Gebruikte bronnen:

Praten met kinderen en jongeren over scheiding, T. van den Berg, 2018


error: Content is protected !!